Układ okresowy pełen jest pierwiastków, których znaczenia w życiu sobie nie uświadamiamy. Przyjrzyjmy się jednemu z nich, by zobaczyć co zawiera azot (symbol: N) w świecie nas otaczającym. Jeśli nie jesteś pewien dlaczego to tak istotny pierwiastek, zarówno występujący samodzielnie, jak i w postaci związków chemicznych, przeczytaj artykuł do końca.
Azot sam w sobie – forma cząsteczkowa
Azot to bardzo popularny pierwiastek, z którym ciągle masz do czynienia. W powietrzu utrzymuje się stała jego ilość, około 78%. Na szczęście pod ciśnieniem normalnym nie jest on groźny, tyle samo wdychasz go do płuc, ile jest zawarte w wydechu. Nie ma zapachu ani smaku, jest też przezroczysty dla widzialnego światła. Ze względu na znaczną abundancję jest wykorzystywany jako tani gaz osłonowy (np. w procesach spawania). W temperaturze -195.8°C skrapla się. Otrzymujesz wtedy słynny ciekły azot, używany przede wszystkim do chłodzenia (zarówno urządzeń elektrycznych, jak i jedzenia w kuchni molekularnej i kurzajek w gabinetach medycznych), który przechowuje się i transportuje w specjalnych, izolujących zbiornikach – dewarach. Dalsza utrata energii kinetycznej cząstek ciekłego azotu prowadzi do zestalenia – w -210.01°C i niższych azot jest ciałem stałym, które naturalnie występuje na powierzchni niektórych ciał niebieskich (choćby na Plutonie).
Co zawiera azot w formie N2O?
Tlenek diazotu, znany jako gaz rozweselający, używany jest często podczas porodów oraz zabiegów dentystycznych – zawiera go znieczulenie. Nie jest jednak tak zabawnym gazem, jak mogłoby się wydawać. Należy do wielkiej trójcy najważniejszych gazów cieplarnianych (obok metanu i dwutlenku węgla), zwłaszcza, że jego rozpad zachodzi średnio dopiero po 114 latach. Mimo to, stosuje się go zarówno w przemyśle żywieniowym (jako wypełniacz opakowań lub substancja pomocnicza przy tworzeniu piany) i motoryzacji. Krótkotrwałe, ale gwałtowne przyspieszenie spalania paliwa wykorzystywane jest jednak nie tylko do napędzania tuningowanych samochodów. N2O stosowany jest również podczas napędzania silników rakietowych.
Co zawiera azot w formie NO2?
Przede wszystkim znany Ci dobrze smog. Nieprzyjemny zapach oraz brunatna barwa to jego cechy charakterystyczne – przypomnij sobie dwutlenek azotu zawieszony nad bezwietrznym miastem. Jest trujący (stosownie do stężenia) jako gaz, jednak w atmosferze łączy się z parą wodną, formując żrący kwas azotowy – opada na ziemię jako jedna z odmian kwaśnego deszczu, powodując ogromne szkody w środowisku naturalnym.
Co zawiera azot w formie NH3?
Jeśli kiedyś zemdlałeś, być może miałeś okazję przekonać się na własnej skórze (czy śluzówce), że amoniak jest składnikiem soli trzeźwiących. Znaleźć go możesz jednak również w kuchni – jest duża szansa, że Twoja lodówka używa go jako czynnika chłodniczego. Z amoniaku powstają nawozy sztuczne, odpowiada też za część zapachu ścieków komunalnych.
Azot – źródło życia
Azot nie jest jednak pierwiastkiem-złoczyńcą. Od jego obecności zależy bowiem ziemskie życie – również w naszych ciałach występuje w białkach, neuroprzekaźnikach i kwasach nukleinowych. Braki azotu mogą doprowadzić m.in. do marskości wątroby, zatem powinieneś spożywać to, co zawiera azot. Rośliny pozbawione azotu nie rosną, a ograniczona jego ilość powoduje osłabienie fotosyntezy i żółknięcie liści. Mimo negatywnego wpływu na środowisko części jego związków, azot to jeden z pierwiastków życia.